Een belangrijk onderdeel van de liturgie in de eredienst is het gezamenlijk zingen van de gemeente. Samen zingen geeft namelijk uitdrukking aan de verbondenheid die de zangers onderling hebben. Het samenbindende element is bij het zingen de inhoud van de liederen.
Verschuivingen
In de vroegchristelijke kerk was er al aandacht voor het gezamenlijk zingen in de eredienst. Op zich is dat opmerkelijk, want we lezen niet dat er in de synagoge ook gezongen werd. Van de tempelzang is ons uiteraard wel het één en ander bekend. De traditie van de samenzang in de vroegchristelijke kerk grijpt dan ook allereerst terug op de eredienst in de tempel.
Door de eeuwen heen heeft in de kerk een verschuiving plaatsgevonden. De samenzang werd in de Middeleeuwen vervangen door de koorzang. Op deze manier werd de gemeente steeds meer monddood gemaakt. Deze koorzang vond in principe alleen in de taal van de kerk – het Latijn – plaats, zodat de gemeente op een gegeven moment ook niet meer begreep wat er gezongen werd. De gemeente was niet meer betrokken bij het zingen en kon dus ook niet van harte instemmen met dit zingen.
Bij de Reformatie hebben de reformatoren ervoor gepleit om de samenzang weer tot onderdeel te maken van de liturgie. Daar werd op verschillende manieren mee omgegaan. Bij Luther was er namelijk wel ruimte voor het zingen van gezangen, terwijl Calvijn zich wilde beperken tot alleen de psalmen. In de calvinistisch getinte erediensten in Nederland is het daarom ook nog sterk de gewoonte om voornamelijk psalmen te zingen. Het zingen van gezangen in andere kerkgenootschappen kan dus niet teruggevoerd worden op Calvijn, maar moet vanuit andere tradities worden onderbouwd.
Omdat er nog geen enkele psalm in de volkstaal beschikbaar was, ging Calvijn in Straatsburg aan de slag om een zingbare vertaling van de grond te krijgen. Al snel kwam hij er achter dat hij niet de dichter bij uitstek was en liet hij dit werk verder over aan Clément Marot. Deze dichter zorgde ervoor dat er een vertaling kwam van de psalmen. Na veel oefening was het zelfs prettig om deze samenzang aan te horen, zo weten we uit een brief die een Nederlander vanuit Straatsburg aan zijn thuisadres schreef.
Verschillende berijmingen
Calvijn stond een berijming voor van alle 150 psalmen. Allen waren ze nuttig voor het volk om te zingen, want elke psalm gaf iets weer van de geloofsbeleving van een gelovige. In Nederland heeft men deze gedachte overgenomen en hebben diverse mensen zich ingezet om een goede psalmberijming te maken. Enkele namen daarvan zijn bijvoorbeeld Marnix van St. Aldegonde en Petrus Datheen. Zij hebben met veel moeite een complete psalmberijming proberen te verzorgen die ook gezongen kon worden op de Geneefse melodieën van Goudimel.
In de 18e eeuw waren veel mensen ervan overtuigd dat de alom ingevoerde berijming van Datheen niet de meest geschikte berijming was. Veel woorden werden niet meer begrepen en een aantal predikanten hebben daarom besloten om een nieuwe psalmberijming te verzorgen. Deze psalmberijming is onder ons bekend als de berijming van 1773, waarbij uit een drietal bestaande psalmbundels een nieuwe psalmberijming is samengesteld.
De invoering van deze psalmberijming heeft veel voeten in de aarde gehad. Het loslaten van een oude berijming is niet zo gemakkelijk, terwijl de nieuwe berijming ook nog eens de verlichte gedachten van die tijd ademde. Vooral in Friesland en de vissersplaatsen is er behoorlijk strijd geweest (bijvoorbeeld in Maassluis). Toch hadden de samenstellers van deze berijming (u kunt ze vinden voorin uw psalmboek) niet hun oog gericht op invoering van nieuwigheden, maar waren ze gericht op de verstaanbaarheid van de inhoud. De voorzitter van deze commissie was dan ook van mening dat deze berijming tijdelijk zou zijn, omdat elke tijd zijn eigen berijming nodig had.
Nieuwe berijming
Nu is het niet ondenkbaar dat, nadat de Herziene Statenvertaling het licht heeft gezien, er ook stemmen zullen opgaan voor een nieuwe psalmberijming. De berijming van 1773 is immers niet van deze tijd en heeft zulke verlichte elementen als ‘opperwezen’ en ‘deugden’ in zich. En waarschijnlijk zit er iets in om deze berijming te vervangen door een Bijbelgetrouwere berijming.
Een voorwaarde voor de nieuwe berijming zou moeten zijn dat ze zo dicht mogelijk bij de grondtaal blijft. Als uitgangspunt van de berijming zou ik dan ook liever de Statenvertaling gebruiken dan de Herziene Statenvertaling. Enerzijds omdat deze laatste nog niet breed wordt gedragen in de gereformeerde gezindte en anderzijds omdat zij soms ook iets te vrij vertaald naar mijn mening.
In enkele kerken in Engeland en Schotland wordt gebruik gemaakt van de metrical psalms. Bij deze berijming is er niet gekeken naar rijm, maar is eigenlijk alleen gekeken hoe de tekst zo gemakkelijk mogelijk te zingen is. Wanneer we terug willen naar een psalmberijming die zo dicht mogelijk aansluit bij de grondtekst, zouden we moeten overwegen om iets dergelijks in het Nederlands op te zetten. Het voordeel hiervan is dat we naar een rijke schakering aan melodieën kunnen voor elke psalm, zodat we niet de standaardmelodie elke keer zingen bij dezelfde psalm.
Verschuivingen
In de vroegchristelijke kerk was er al aandacht voor het gezamenlijk zingen in de eredienst. Op zich is dat opmerkelijk, want we lezen niet dat er in de synagoge ook gezongen werd. Van de tempelzang is ons uiteraard wel het één en ander bekend. De traditie van de samenzang in de vroegchristelijke kerk grijpt dan ook allereerst terug op de eredienst in de tempel.
Door de eeuwen heen heeft in de kerk een verschuiving plaatsgevonden. De samenzang werd in de Middeleeuwen vervangen door de koorzang. Op deze manier werd de gemeente steeds meer monddood gemaakt. Deze koorzang vond in principe alleen in de taal van de kerk – het Latijn – plaats, zodat de gemeente op een gegeven moment ook niet meer begreep wat er gezongen werd. De gemeente was niet meer betrokken bij het zingen en kon dus ook niet van harte instemmen met dit zingen.
Bij de Reformatie hebben de reformatoren ervoor gepleit om de samenzang weer tot onderdeel te maken van de liturgie. Daar werd op verschillende manieren mee omgegaan. Bij Luther was er namelijk wel ruimte voor het zingen van gezangen, terwijl Calvijn zich wilde beperken tot alleen de psalmen. In de calvinistisch getinte erediensten in Nederland is het daarom ook nog sterk de gewoonte om voornamelijk psalmen te zingen. Het zingen van gezangen in andere kerkgenootschappen kan dus niet teruggevoerd worden op Calvijn, maar moet vanuit andere tradities worden onderbouwd.
Omdat er nog geen enkele psalm in de volkstaal beschikbaar was, ging Calvijn in Straatsburg aan de slag om een zingbare vertaling van de grond te krijgen. Al snel kwam hij er achter dat hij niet de dichter bij uitstek was en liet hij dit werk verder over aan Clément Marot. Deze dichter zorgde ervoor dat er een vertaling kwam van de psalmen. Na veel oefening was het zelfs prettig om deze samenzang aan te horen, zo weten we uit een brief die een Nederlander vanuit Straatsburg aan zijn thuisadres schreef.
Verschillende berijmingen
Calvijn stond een berijming voor van alle 150 psalmen. Allen waren ze nuttig voor het volk om te zingen, want elke psalm gaf iets weer van de geloofsbeleving van een gelovige. In Nederland heeft men deze gedachte overgenomen en hebben diverse mensen zich ingezet om een goede psalmberijming te maken. Enkele namen daarvan zijn bijvoorbeeld Marnix van St. Aldegonde en Petrus Datheen. Zij hebben met veel moeite een complete psalmberijming proberen te verzorgen die ook gezongen kon worden op de Geneefse melodieën van Goudimel.
In de 18e eeuw waren veel mensen ervan overtuigd dat de alom ingevoerde berijming van Datheen niet de meest geschikte berijming was. Veel woorden werden niet meer begrepen en een aantal predikanten hebben daarom besloten om een nieuwe psalmberijming te verzorgen. Deze psalmberijming is onder ons bekend als de berijming van 1773, waarbij uit een drietal bestaande psalmbundels een nieuwe psalmberijming is samengesteld.
De invoering van deze psalmberijming heeft veel voeten in de aarde gehad. Het loslaten van een oude berijming is niet zo gemakkelijk, terwijl de nieuwe berijming ook nog eens de verlichte gedachten van die tijd ademde. Vooral in Friesland en de vissersplaatsen is er behoorlijk strijd geweest (bijvoorbeeld in Maassluis). Toch hadden de samenstellers van deze berijming (u kunt ze vinden voorin uw psalmboek) niet hun oog gericht op invoering van nieuwigheden, maar waren ze gericht op de verstaanbaarheid van de inhoud. De voorzitter van deze commissie was dan ook van mening dat deze berijming tijdelijk zou zijn, omdat elke tijd zijn eigen berijming nodig had.
Nieuwe berijming
Nu is het niet ondenkbaar dat, nadat de Herziene Statenvertaling het licht heeft gezien, er ook stemmen zullen opgaan voor een nieuwe psalmberijming. De berijming van 1773 is immers niet van deze tijd en heeft zulke verlichte elementen als ‘opperwezen’ en ‘deugden’ in zich. En waarschijnlijk zit er iets in om deze berijming te vervangen door een Bijbelgetrouwere berijming.
Een voorwaarde voor de nieuwe berijming zou moeten zijn dat ze zo dicht mogelijk bij de grondtaal blijft. Als uitgangspunt van de berijming zou ik dan ook liever de Statenvertaling gebruiken dan de Herziene Statenvertaling. Enerzijds omdat deze laatste nog niet breed wordt gedragen in de gereformeerde gezindte en anderzijds omdat zij soms ook iets te vrij vertaald naar mijn mening.
In enkele kerken in Engeland en Schotland wordt gebruik gemaakt van de metrical psalms. Bij deze berijming is er niet gekeken naar rijm, maar is eigenlijk alleen gekeken hoe de tekst zo gemakkelijk mogelijk te zingen is. Wanneer we terug willen naar een psalmberijming die zo dicht mogelijk aansluit bij de grondtekst, zouden we moeten overwegen om iets dergelijks in het Nederlands op te zetten. Het voordeel hiervan is dat we naar een rijke schakering aan melodieën kunnen voor elke psalm, zodat we niet de standaardmelodie elke keer zingen bij dezelfde psalm.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten