Een misverstand
Pastoraat is voor de meeste mensen een term die direct verbonden wordt aan de professionele, pastorale zorg die een predikant verleend aan mensen uit een gemeente. En velen laten deze zorg dan ook maar het liefst over aan de predikant of aan de kerkenraad.
Pastoraat is voor de meeste mensen een term die direct verbonden wordt aan de professionele, pastorale zorg die een predikant verleend aan mensen uit een gemeente. En velen laten deze zorg dan ook maar het liefst over aan de predikant of aan de kerkenraad.
Toch is hier sprake van een misverstand. Het begrip professioneel wordt in de volksmond dan als kernwoord gezien voor het pastoraat, terwijl het allereerst behoort te gaan om de pastorale zorg. Zorg is een kernwoord dat het omzien naar de ander in zich meedraagt.
Verantwoordelijkheid
Verantwoordelijkheid
Wie de Van Dale nakijkt op het lemma pastoraal, komt erachter dat dit verbonden wordt aan zorg voor de ziel. Bij het pastoraat is dat een belangrijke notie die we nooit uit het oog mogen verliezen. Het dient elke keer te gaan om de cura anima. We moeten daarbij heel goed bedenken dat de ziel het diepste bestaan is van de mens en eigenlijk alle andere onderdelen van het lichaam insluit.
Wanneer het om de zorg voor de ziel gaat, dan is het van belang te beseffen dat hier een grote verantwoordelijkheid aan is verbonden. De zorg voor de ziel heeft namelijk niet alleen te maken met het hier en nu, maar strekt zich uit over de grenzen van leven en dood heen. De zorg voor de ziel dient gericht te zijn op vraag en antwoord 1 van de Heidelberger Catechismus, namelijk de troost in leven en sterven. Vanuit dat perspectief pastoraat bedrijven moet mijns inziens leiden tot een besef van de enorme verantwoordelijkheid die daarmee samen hangt. Deze verantwoordelijkheid is er namelijk niet tegenover de medemens, maar bovenal tegenover God.
Inhoud
In het pastoraat kunnen diverse onderwerpen naar voren komen. Dit kan varieëren van huwelijksproblemen tot vragen met betrekking tot de carriëre en van vragen over het christelijk geloof tot worstelingen van de ziel. Voor al deze onderwerpen moet ruimte zijn binnen het pastorale gesprek.
Geestelijke, psychische en lichamelijke noden zijn vaak op een vernuftige wijze met elkaar verbonden. Wanneer een mens lichamelijk veel lijdt, bestaat de mogelijkheid dat de geestelijke nood minder aandacht krijgt. Doordat ziel, geest en lichaam deze verbinding kennen, is het legitiem om in een pastoraal gesprek alle drie onderdelen erbij te betrekken. Om door te dringen tot de ziel is het juist van belang om als eerste de zorgen rond lichaam en geest weg proberen te nemen.
Wanneer de ziel van de geest en het lichaam worden gescheiden, bestaat het gevaar dat we de ideeën van Descartes weer binnen halen. Descartes stelde namelijk dat lichaam en ziel van elkaar gescheiden zijn. Dit dualisme heeft desastreuze gevolgen gehad in onze samenleving, omdat de nadruk kwam te liggen op het lichamelijke. Door in de pastorale ontmoeting ziel, geest en lichaam samen te voegen - zonder de onderscheiding lost te laten - is het mogelijk om pastoraat te verlenen aan de gehele mens. In deze holistische benadering is de kans groter om door te kunnen stoten tot het diepste, namelijk de ziel.
Pastoraat is in vroegere eeuwen wel eens omschreven als de Woordverkondiging aan de enkeling. Deze omschrijving dient mijns inziens niet losgelaten te worden. Hoewel we oog moeten hebben voor de noden van de gehele mens, dient uiteindelijk het pastoraat gericht te zijn op de zorg voor de ziel. Ieder mens heeft - bewust of onbewust - zielsnood, doordat ieder mens een gevallen schepsel is. Het enige middel om deze nood te ledigen is te vinden bij God.
Juist in het Woord spreekt God tot mensen. In dat Woord maakt Hij bekend wie Hij wil zijn voor zondaren. Dit geneesmiddel dient daarom ieder mens te worden voorgehouden, omdat daarin redding is te vinden. Dit Woord heeft een zeggingskracht die elk mensenwoord en elke therapeutische behandeling overstijgt. Dat Woord van God dient daarom een centrale plaats in te nemen in de pastorale ontmoeting.
Omzien naar elkaar
In onze individualistische cultuur zijn we niet meer gewend om naar elkaar om te kijken. Zelfs onze reformatorische kerken worden meegesleept door dit individualisme. Er wordt door de kerken te weinig verzet aantekend tegen dit individualisme. Men laat zich meedeinen op de golven van de tijd. De houding we zien wel waar het schip strand lijkt soms zelfs heel nadrukkelijk aanwezig te zijn.
Het is opvallend dat juist in de christelijke gemeenschap dit individualisme ook hoogtij viert. De Bijbel - die in deze gemeenschap zo'n centrale plaats heeft - leert namelijk elke keer dat de liefde tot onze medemens een belangrijk onderdeel is van het christelijke leven. Jezus leert ons dat we God moeten liefhebben boven alles en de naaste als onszelf. Het is niet een vrijblijvende keuze die een christen kan maken, maar het is een gebod dat Jezus daar geeft. Een gebod dat gehoorzaamheid vraagt.
De liefde van Christus zou ons moeten uitdrijven om het individualisme aan de kant te zetten en meer oog te krijgen voor onze naaste. Juist christenen kunnen zich onderscheiden van de wereld door wel om te zien naar de naaste. Deze liefde zal dan als een liefelijke geur onze omgeving doortrekken.
De pastorale zorg voor onze omgeving dient daarom juist in de christelijke gemeenschap een centrale plaats in te nemen. Het gaat dan niet direct om de professionele pastorale zorg, maar juist ook om het pastorale gesprek in de individuele ontmoeting. Dit kan door naar iemands lichamelijke noden te vragen, maar ook door door te vragen naar de diepere noden van de ziel. Doordat elk christen het Woord binnen handbereik heeft, is deze pastorale hulp door ieder christen te verlenen.